publikacje

„Podręcznik dla archiwistów społecznych” powstał z myślą zarówno o doświadczonych praktykach i praktyczkach, jak i osobach, które dopiero zamierzają założyć archiwum społeczne.

Teksty z części „Podręcznik” omawiają zagadnienia dotyczące prowadzenia archiwum społecznego – począwszy od pozyskania zbiorów, poprzez ich opracowanie i digitalizację po udostępnianie. Stanowią praktyczne wsparcie w codziennej pracy przy archiwum społecznym.

Na część „Inspiracje” składają się eseje archiwistów i archiwistek społecznych. Dzielą się oni swoimi doświadczeniami i pasją do historii lokalnej oraz opisują wybrane projekty. Całość uzupełniają liczne wskazówki, przykłady i ilustracje pokazujące zbiory i działania archiwów społecznych.

Publikacja jest efektem pierwszego etapu działań programowych Centrum Archiwistyki Społecznej mających na celu wzmacnianie trwałości zbiorów gromadzonych przez oddolne i różnorodne społeczne inicjatywy. Autorzy i autorki diagnozują najważniejsze wyzwania i zagrożenia dla trwałości zbiorów społecznych: fizycznych, cyfrowych i informacji o zbiorach.

Tekst powstał na podstawie analizy danych zgromadzonych przez CAS od początku powstania instytucji (a wcześniej gromadzonych przez Ośrodek KARTA), tekstów eksperckich oraz badania obejmującego 59 archiwów społecznych, przeprowadzonego w lutym 2022 roku. 

Strategia wyznacza najważniejsze obszary aktywności instytucji na kolejne lata. Realizacja celów strategii rozpocznie się od 2024 roku, we współpracy z archiwami społecznymi, organizacjami pozarządowymi, instytucjami kultury, archiwami państwowymi, uczelniami, mediami.

Strategia została napisana przez Katarzynę Ziętal, dyrektorkę CAS, we współpracy z Maciejem Melonem, który jest autorem rozdziału 5. W przygotowaniu strategii brała udział również Małgorzata Pankowska-Dowgiałło, kierowniczka Działu Rozwoju Kompetencji Archiwistów Społecznych CAS.  

Autorzy i autorki tekstów eksperckich: dr hab Tomisław Giergiel (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), Rafał Golat (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), dr hab. Marek Konstankiewicz (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), Agata Mucha (Narodowy Instytut Dziedzictwa), Marcin Musiał (Ośrodek „Pamięć i przyszłość”), Agnieszka Wargowska-Dudek (Fundacja Sztuki, Przygody i Przyjemności ARTS).

„Głos przeszłości” to pierwszy, polski przekład kanonicznej książki „The Voice of the Past” napisanej przez historyków, badaczy i praktyków historii mówionej, Paula Thompsona i Joannę Bornat.

Co stanowi istotę metody historii mówionej jako źródła wiedzy? Jakie są jej relacje z innymi dyscyplinami? Jak przygotować się do rozmów i w jaki sposób prezentować ich efekty? Publikacja Głos przeszłości odpowiada na te i wiele innych pytań. Zawiera też przegląd inspirujących projektów wykorzystujących nagrania historii mówionej realizowanych w różnych zakątkach świata.

To obowiązkowa lektura dla wszystkich, którzy już zajmują się historią mówioną. Dla pozostałych może stanowić świetną zachętę do rozpoczęcia tej przygody. „Chcieliśmy, aby ta książka miała charakter zarówno praktyczny, jak i filozoficzny. […] Przedstawiamy obszerny przegląd głównych cech historii mówionej i narracji biograficznych oraz ich roli społecznej i historycznej, korzeni, rozwoju i popularyzacji na całym świecie, ich miejsca w szerszym ruchu na rzecz badania pamięci (memory movement), wreszcie – kwestii dotyczących natury pamięci jako źródła danych i jej związków z poczuciem «ja», doświadczeniem i tożsamością” ― napisali we wstępie Paul Thompson i Joanna Bornat.

Książka dostępna jest w sklepie Fundacji Bęc Zmiana. Przejdź do księgarni i zamów „Głos przeszłości” w formacie tradycyjnym lub e-booka!

Zbiór reportaży nagrodzonych w konkursie „Kim jest archiwista społeczny?” zawiera sześć tekstów autorstwa: Justyny Wysockiej, Aleksandry Karmelity, Piotra Bewicza, Rafała Skórskiego, Katarzyny Wojtasik i Mileny Zatylnej.

Laureaci konkursu opisują: spuściznę fotografki Zofii Rydet, grafiki artystyczne, historie mówione pracowniczek Stoczni Gdańskiej i mieszkańców Podkarpacia, dokumentacje rodzinnych miasteczek, fotografie Warszawy, utwory muzyki tradycyjnej, pamiątki po Annie German.

Konkurs na teksty opowiadające o archiwistach społecznych został zorganizowany przez Centrum Archiwistyki Społecznej w 2020 roku. Pokonkursowy zbiór reportaży, opublikowany w 2021 roku, jest pierwszą książką przygotowaną przez Centrum Archiwistyki Społecznej.

Zbiory archiwalne organizacji pozarządowych - dokumenty, fotografie, nagrania ukazujące historię i dorobek społeczeństwa obywatelskiego - są słabo reprezentowane w archiwach państwowych. Organizacje często nie mają świadomości, że gromadzona przez nie dokumentacja jest zasobem archiwalnym i że historia ich działalności może nie zostać zapisana, jeśli same nie zadbają o zachowanie własnego dorobku.

Poradnik jest zachętą dla liderów i działaczy organizacji pozarządowych do prac nad własną historią. Przekazuje wiedzę, jak prowadzić archiwum zakładowe, wskazuje, jak zabezpieczyć dokumentację dotyczącą okoliczności powstania, idei i działań organizacji. Podpowiada, jak pozyskiwać relacje biograficzne, przedstawia też zasady digitalizacji zbiorów i ich upowszechniania.

Poradnik został przygotowany w 2017 roku jako część projektu “Pamięć trzeciego sektora”, w ramach programu Ośrodka KARTA “Obserwatorium Archiwistyki Społecznej”.

Publikacja jest instruktażem dotyczącym tworzenia cyfrowych opowieści ze zbiorów archiwalnych. Zawiera wskazówki dotyczące tworzenia multimedialnych prezentacji, przykładowe narzędzia, przydatne lektury i inspiracje.

Powstała jako część projektu Ośrodka KARTA "Otwarty System Archiwizacji - centrum udostępniania wirtualnych zbiorów archiwów społecznych", realizowanego w 2017 roku.

Archiwa prowadzone przez organizacje pozarządowe istnieją w wielu krajach. Nie ma jednego sprawdzonego modelu współpracy między archiwami społecznymi a państwem, istnieje natomiast wiele dobrych praktyk w zakresie polityki archiwów państwowych w stosunku do podmiotów tworzących niepaństwowy zasób archiwalny, programów dotacyjnych, samoorganizowania się czy sieciowania archiwów społecznych, które mogą stanowić dla Polski punkt odniesienia.

Publikacja, przygotowana w polskiej i angielskiej wersji językowej, przedstawia sytuację archiwów społecznych w sześciu krajach: w Kanadzie, Polsce, Nowej Zelandii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Jest efektem międzynarodowej konferencji zorganizowanej przez Ośrodek KARTA w październiku 2014 roku w ramach projektu „Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce”.

Publikacja podejmuje temat funkcjonowania podmiotów gromadzących niepaństwowy zasób archiwalny, przede wszystkim archiwów organizacji pozarządowych. Uwaga poświęcona została też podobieństwom i różnicom w działalności archiwów społecznych i archiwów publicznych. Publikacja powstała w wyniku współpracy między Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych i Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. 

Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa - Lublin 2015.

Pierwsza książka poruszająca całościowo tematykę polskich archiwów społecznych. W pierwszej części zawiera teksty teoretyczne, opisujące m.in. miejsce archiwistyki społecznej w polskiej rzeczywistości, perspektywy jej rozwoju, problemy związane z funkcjonowaniem archiwów społecznych. Druga część jest poradnikiem stanowiącym wsparcie dla osób tworzących archiwa społeczne. Zamieszczone materiały edukacyjne prowadzą przez kolejne etapy działalności archiwum społecznego: od pozyskiwania zbiorów, przez ich prawidłowe zabezpieczanie, opracowanie i digitalizację, po udostępnianie.

Raport prezentuje wyniki badania ankietowego, przeprowadzonego w dniach 31 marca – 20 kwietnia 2020 roku. W badaniu wzięli udział przedstawiciele 94 archiwów społecznych z całej Polski.

Głównym celem badania było zgromadzenie informacji na temat aktualnej sytuacji i potrzeb archiwów społecznych w kilku obszarach, kluczowych dla ich działalności.

Raport ma na celu analizę pod względem jakościowym i ilościowym zbiorów społecznych oraz opiekujących się nimi podmiotów, a także opisanie zjawiska archiwistyki społecznej pod kątem realiów prawnych, w których archiwa społeczne funkcjonują. Raport zawiera m.in.:

• dane ogólne dotyczące archiwów społecznych i ich zasobu,
• analizę polityki państwa wobec archiwów społecznych w latach 2005-2016,
• analizę przepisów prawnych dotyczących archiwistyki społecznej ze wskazaniem proponowanych rozwiązań systemowych,
• analizę obecności tematu archiwistyki społecznej w nauce i dydaktyce uniwersyteckiej w latach 2005–2016,
• analizę potencjalnego przywrócenia rejestru niepaństwowego zasobu archiwalnego w prawie archiwalnym.

Raport powstał w ramach zadania zleconego Ośrodkowi KARTA przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w priorytecie „Obserwatorium kultury”.

Ekspertyza charakteryzuje zbiory, zaplecze infrastrukturalne i metody opracowania zbiorów archiwów społecznych oraz analizuje dostępne systemy informacyjne, które są lub mogą zostać wykorzystane w archiwistyce społecznej. Zawiera także postulaty dotyczące rozwoju dziedziny. Ma posłużyć wypracowaniu wniosków dotyczących dalszego procesu standaryzacji i integracji danych o archiwach społecznych, a także systemu ich wsparcia metodycznego i infrastrukturalnego. Ekspertyza powstała w wyniku współpracy specjalistów z Ośrodka KARTA z naukowcami, specjalistami w dziedzinie archiwistyki.

Ekspertyza powstała w ramach projektu „Archiwa społeczne w Polsce – stan obecny i perspektywy”. Projekt jest współfinansowany ze środków otrzymanych od Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych w ramach konkursu „Wspieranie działań archiwalnych 2016”.