Strategia wzmacniania trwałości zbiorów społecznych
Opracowany przez CAS dokument opisuje aktualny stan archiwistyki społecznej w Polsce, diagnozuje zjawiska zagrażające trwałości zbiorów oraz wyznacza cele i zadania na przyszłość. Przyjęcie strategii określa także działania CAS na najbliższe lata.
Jedną z podstaw archiwistyki społecznej jest dobrowolność i partycypacyjność. Centrum Archiwistyki Społecznej jest instytucją wspierającą, w pełni uznającą podmiotowość archiwów społecznych, które same wypracowują swoje metody działania. Sukces opieki nad zbiorami i zapewnienie trwałości zbiorom opiera się na zaangażowaniu danej społeczności.
Celem CAS jest wsparcie – rozwijamy sieć archiwów społecznych, zapewniamy narzędzia i szkolenia, prowadzimy działania, dzięki którym archiwa społeczne mogą lepiej dbać o trwanie swoich zbiorów.
Jednocześnie, archiwa społeczne to organizacje czy grupy nieformalne, w których osoby zaangażowane często pracują w czasie wolnym, poświęcając własne środki na ich działanie. Niektóre archiwa społeczne znikają, niektóre nie mają wystarczających zasobów (i tych ludzkich, i finansowych), aby w odpowiedni sposób zabezpieczać zbiory.
W strategii znajdziemy liczne dane dotyczące funkcjonowania archiwów społecznych w Polsce – sposobu ich organizowania, przeprowadzanych prac czy posiadanych zbiorów.
Jednocześnie, istnieje wiele czynników, które zagrażają tak funkcjonowaniu archiwów społecznych, jak i zachowywaniu zbiorów. Ważnym elementem strategii jest określenie trzech głównych obszarów tych zagrożeń; są to: 1. zbiory fizyczne (fotografie, dokumenty, mapy); 2. zbiory cyfrowe (skany, fotografie cyfrowe, nagrania); 3. informacje o zasobie (spisy, inwentarze, metadane).
Wśród przykładów zagrożeń zbiorów fizycznych wymienić można:
-
brak ewidencji zbiorów lub nieopracowane zbiory;
-
nieodpowiednie przechowywanie zbiorów (pomieszczenie, warunki klimatyczne, opakowania, nieodpowiednie ułożenie zbiorów);
-
naturalny proces rozkładu zbiorów, brak konserwacji, niewłaściwa konserwacja;
-
katastrofy i wypadki (zalanie, pożar, kradzież);
-
nieuregulowaną sytuację prawną zbiorów (brak dokumentów potwierdzających przyjęcie zbiorów do archiwum), roszczenia innych osób do zbiorów, brak podstawowej wiedzy o prawach autorskich.
Zbiory cyfrowe mogą być zagrożone poprzez:
-
brak kopii zapasowych zbiorów;
-
zmiany technologiczne dotyczące nośników danych i systemów, w których zbiory są opisywane i publikowane;
-
awarie nośników cyfrowych, na których przechowywane są zbiory cyfrowe;
-
awarie stron www, na których przechowywana jest jedyna kopia zbiorów;
-
degradację nośników cyfrowych i utrata danych;
-
zmiany formatów, brak możliwości odtworzenia starych formatów;
-
brak spisów i ewidencji zbiorów;
-
fizyczne zagrożenia dla cyfrowych nośników danych.
Wreszcie, zagrożenia informacji o zbiorach to:
-
wiedza o zbiorach przechowywana tylko w pamięci archiwistów i archiwistek społecznych, zmiana pracy przez osobę zaangażowaną (problemy z ciągłością personalną w archiwum społecznym);
-
opracowywanie zbiorów w nieodpowiednich systemach (np. służących do innych zadań organizacji albo w serwisach społecznościowych);
-
awarie nośników cyfrowych lub stron www, na których przechowywane są informacje o zasobie;
-
brak możliwości odtworzenia plików zawierających opisy archiwalne.
Strategię opracował zespół CAS we współpracy z przedstawicielkami i przedstawicielami instytucji kultury, archiwów społecznych, uniwersytetów, a także przy udziale grupy konsultacyjnej.
Podstawą opracowania są analizy danych zgromadzonych przez CAS od początku powstania instytucji (a wcześniej gromadzonych przez Ośrodek KARTA); teksty eksperckie; oraz badanie obejmujące 59 archiwów społecznych, przeprowadzone w lutym 2022 roku.
Strategia wyznacza cele i zadania, które mają wspierać archiwa społeczne w opiece nad zbiorami. Przykładowym działaniem jest opracowanie i wydanie „Podręcznika dla archiwistów społecznych”, który stanowi przystępne kompendium wiedzy i inspiracji do codziennej pracy przy zbiorach społecznych.
Szczegółowe informacje dotyczące konkretnych działań podamy wkrótce.
STRATEGIA WZMACNIANIA TRWAŁOŚCI ZBIORÓW SPOŁECZNYCH
Opracowanie: Katarzyna Ziętal, Maciej Melon (rozdział 5: „Diagnoza problemów związanych z trwałością zbiorów społecznych”)
Współpraca merytoryczna: Małgorzata Pankowska-Dowgiało
Redakcja językowa i korekta: Adam Safaryjski
Projekt graficzny i skład: Kamila Krzewska
Autorzy i autorki tekstów eksperckich: dr hab Tomisław Giergiel (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), Rafał Golat (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), dr hab. Marek Konstankiewicz (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), Agata Mucha (Narodowy Instytut Dziedzictwa), Marcin Musiał (Ośrodek „Pamięć i przyszłość”), Agnieszka Wargowska-Dudek (Fundacja Sztuki, Przygody i Przyjemności ARTS).
Grupa konsultacyjna ds. wzmacniania trwałości zbiorów społecznych: Andrzej Bieńkowski (zastępca dyrektora Narodowego Centrum Kultury), Dominik Cieszkowski (zastępca dyrektora Biblioteki Narodowej), dr Tomasz Czarnota (adiunkt na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), dr Hubert Mazur (adiunkt na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie), Mariusz Olczak (dyrektor Archiwum Akt Nowych), Marta Przybyło (była prezeska Fundacji Archeologia Fotografii, obecnie pracowniczka CAS), Alicja Wancerz-Gluza (współzałożycielka Fundacji Ośrodka KARTA), dr Magdalena Wiśniewska-Drewniak (adiunktka na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu), dr hab. Katarzyna Zalasińska, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa
-
Drukuj