Jadwiga Stefańska

[Wywiad przeprowadzony w lipcu 2021 roku]

Centrum Archiwistyki Społecznej: Z czyjej inicjatywy i kiedy powstało archiwum i portal Historia Orzechowa?

Jadwiga Stefańska: Działania związane z gromadzeniem dokumentów związanych z historią Orzechowa rozpoczęły się wiosną 2017 roku.  Wystąpiłam wtedy z inicjatywą zebrania starych zdjęć od mieszkańców wioski, instytucji, podmiotów gospodarczych, organizacji pozarządowych. Byłam również autorką projektu pod tytułem „Historia zaklęta w fotografii”, który został dofinansowany w ramach programu współpracy powiatu wrzesińskiego z organizacjami pozarządowymi. Projekt zakończył się wystawą „Strach zdjęć”, która obecnie eksponowana jest w foyer kina społecznościowego w Orzechowie. Pozyskane zdjęcia zostały zeskanowane i przechowywane są w archiwum w wersji elektronicznej. Realizatorem projektu było Koło Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Orzechowie we współpracy ze Szkołą Podstawową, Miłosławskim Centrum Kultury i sołectwem Orzechowo.

Kolejnym krokiem w tworzeniu archiwum było przeprowadzenie w roku 2019 wywiadów z dwudziestoma najstarszymi mieszkańcami Orzechowa, w ramach projektu „Historia opowiedziana”, będącego częścią programu „UTW dla społeczności”, realizowanego przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”. Byłam również inicjatorką, autorką i realizatorką tego projektu, który został zrealizowany przez UTW w Orzechowie we współpracy ze Szkołą Podstawową i działającą w Orzechowie drużyną harcerską.

Rozpoczęte w 2017 roku gromadzenie zdjęć i dokumentów, wystawa i wywiady zaktywizowały mieszkańców na tyle, że już bez zachęt sami zaczęli przynosić zdjęcia i dokumenty zarówno do szkoły, jak i do mnie.

Ogłoszony w 2020 roku przez Narodowe Centrum Kultury nabór projektów do programu „Kultura w Sieci” otworzył możliwość stworzenia strony internetowej i udostępnienia zebranych wcześniej materiałów. Strona internetowa pod adresem historia.orzechowo.org udostępniona została w październiku 2020 roku. Zamieszona w prasie lokalnej prośba skierowana do mieszkańców Orzechowa o udostępnianie zachowanych rodzinnych dokumentów i zdjęć zaowocowało przekazaniem nowych dokumentów.

Zainteresowanie stroną – zarówno mieszkańców, jak i ich rodzin, które wiele lat temu wyjechały z Orzechowa, także za granicę, przeszło nasze najśmielsze oczekiwania. Zamieszonymi na stronie informacjami zainteresowali się też regionalni pasjonaci historii. Szczególnie owocna okazała się współpraca ze osobami zajmującymi się dokumentowaniem powstania wielkopolskiego 1918–1919. W jej wyniku pracujemy teraz wspólnie nad wydaniem publikacji poświęconej powstańcom z Orzechowa oraz pobliskich miejscowości: Czeszewa, Szczodrzejewa i Chlebowa. Wydanie publikacji zaplanowane jest na listopad bieżącego roku.

Jakie zbiory gromadzi archiwum/stowarzyszenie? W jakim stopniu są one dostępne online?

Gromadzenie zbiorów rozpoczęliśmy od zdjęć. Obecnie zbieramy wszystkie dostępne materiały znajdujące się w posiadaniu mieszkańców, instytucji, podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych. Zgromadziliśmy artykuły prasowe i wydawnictwa oraz filmy  związane z Orzechowem. Sięgnęliśmy do archiwum IPN w Poznaniu. Nagrywamy opowieści mieszkańców.  Większość zbiorów dostępna jest już na stronie historia.orzechowo.org.

Czy stowarzyszenie przyjmuje nowe obiekty do swoich zbiorów? Jeśli tak, to jakie?

Tak, stowarzyszenie przez cały czas przyjmuje nowe obiekty do swoich zbiorów. Interesują nas wszystkie możliwe materiały.

Jak wygląda bieżąca praca stowarzyszenia (ta związana z historią Orzechowa)?

Do tej pory zebraliśmy wiele materiałów. Wstępnie przeprowadziliśmy rozmowy z mieszkańcami, z którymi będziemy nagrywać wywiady. Pracujemy na wydaniem publikacji związanej z powstaniem wielkopolskim 1918–1919. Wspólnie ze Szkołą Podstawową realizujemy projekt „Orzechowskie opowieści”. Zakończy się on spotkaniem grupy uczniów z mieszkańcami, którzy udzielili wywiadów opublikowanych na stronie. Staramy się pozyskiwać dofinansowanie na kolejne przedsięwzięcia.  

Jakie są plany na przyszłość?

Do podjęcia mamy kilka ciekawych tematów, które nie zostały udokumentowane, a wiedza o nich jest bardzo niewielka. Są to: deportacje mieszkańców Orzechowa w grudniu 1939 roku do Koniecpola w Generalnym Gubernatorstwie i historie rodzin deportowanych, dzieje fabryki przemysłu drzewnego ze szczególnym uwzględnieniem okresu własności Bolesława Bystrzyckiego, czasu II wojny światowej wraz z obozem pracy przymusowej dla Polaków i obozu dla jeńców wojennych. W planach mamy zorganizowanie wystawy fotograficznej dokumentującej zmiany w budownictwie wiejskim na podstawie zgromadzonych zdjęć z lat po II wojnie światowej i wykonanie współczesnej dokumentacji fotograficznej oraz utworzenie grupy zajmującej się dokumentowaniem historii Orzechowa w ramach działania stowarzyszenia.